We spreken meer dan 1000 jaar Nederlands.
We stellen vast dat er juist nu met de Brexit (Brittanië of een aantal van haar opportunistische leiders weg wil uit de Europese Unie, maar niet Schotland en Noord-Ierland) het Engels meer en meer vaste voet krijgt in onze taalgemeenschap. In een aantal universiteiten wordt onderwezen in het Engels. De Europese Unie, een gemeenschap waar geen enkel land nog het Engels als moedertaal zal hebben...
Het Nederlands kende in die 1000 jaar een natuurlijke evolutie. Een tekst in het Middel-Nederlands stelt een aantal verschillen vast in klank en woordgebruik. Hoewel met enige ervaring zijn die teksten nog wel goed te lezen en te verstaan, hoewel ook de zinsbouw toen wel enigszins anders was. Het "Middel-Nederlands" of het "Diets" is de voorvader van het huidige Nederlands en is aldus nog goed leesbaar.
Gebruiken van vroeger verdwenen soms maar blijven in de taal voortleven.
De taal is conservatief . Zij bewaart in "staande uitdrukkingen", oude woorden die los niet meer voorkomen of niet meer begrepen worden.
Het onderstaande overzicht is o.a.ontleend aan:
Alfons de Cock (Gent 1905), Spreekwoorden en Zegswijzen, afkomstig van oude gebruiken en volkszeden.
RIDDERWEZEN
(James Michael Lynch en Robin Currie, What life Was Like in the age of Chivalry, Medieval europe AD 8000- 1500, Time -Life Books, Virginia, 1997, blz.71)
- SCHILD
Iets zijn schild voeren:
In het tornooi en in de strijd (een veldslag) beschermde de ridder zich met een schild. Dat schild was een uiting van zijn belangrijkheid en daarom kwam zijn familiewapen, blazoen er op voor. Zie bovenstaande tekening(rechts op het podium), de gouden leeuw op een rode achtergrond. In een slag kon men hem dus goed herkennen en dit was leuk om hem gevangen te nemen( niet doden) daar er een losgeld kon gevraagd worden.
Blazoen: een zinnebeeldige voorstelling die hij als een kenmerk van zijn geslacht aannam.
De uitdrukking betekende : een bedoeling hebben, iets van zins zijn dat anderen niet onmiddellijk mochten weten
Het blazoen werd openbaar gevoerd , terwijl het iets geheim heeft.
Iemand in het schild varen: iemand vooral met woorden aanvallen.
Iemand op het schild heffen: groot aanzien verlenen, iem. uitroepen tot overwinnaar, tot leider.
Tegen de dood is geen schild: Leef dan, gelijk gij sterven wilt. tegen de dood is geen afweermiddel; de dood komtzeker en dan moet men bereid zijn.
De Heer is mijn schild: God zal mij beschermen.
- SPOOR
Zijn sporen verdienen, of verdiend hebben: (op de prent de man in het rood krijgt sporen aangegespt)
De gouden(vergulde) sporen waren een kenmerk van de adel en de jonker ontving die als hij tot ridder geslagen werd. Men kon ook voor een dappere daad op het slagveld sporen verdienen. Met de sporen werd het paard gemend, het rijdier van de adel...
Bij de slag der Gulden Sporen (1302) is er sprake van dat de Franse ridders (strijders te paard) die tussen de 500 à 700 gulden sporen achterlieten.
Het betekent: blijk gegeven hebbende van bekwaamheid in moeilijke omstandigheden, dus ze verdiend hebben.
- HANDSCHOEN
Iemand de handschoen toewerpen, de handschoen oprapen:
Iem. tot de strijd uitdagen en de uitdaging aannemen. Dit behoorde tot de gebruiken van de toernooien: een ridder de handschoen toewerpen betekende hem uitdagen tot een tweegevecht.
Nota: opmerkenswaardig is dat het M.E. Lat. woord guantus (vanwaar Fr. gant), of wantus; van Germ. oorsprong (ons want) is. In de M.E. droegen de ridders bij hun wapenrusting handschoenen van maliën, later van leder, met metalen platen op de rugzijde en van polskappen voorzien. Bij ridders kan het ook een teken van belening zijn.
De handschoen opnemen voor iem.: hem of haar verdedigen.
Met de handschoen trouwen: Trouwen met iem. die niet aanwezig is, maar die iem. anders als zijn gemachtigde laat optreden. De uitdrukking herinnert aan de tijd dat men iemand als vertegenwoordiger aanwees door hem zijn handschoen te zenden.
Tegenwoordig vat men de uitdrukking zo op, dat de gemachtigde bij het huwelijk aan de bruid de hand reikt met de handschoen aan.
Frederik I Barbarossa als kruisvaarder. De tekst luidt: 'Hier is Frederik afgebeeld, Roomse keizer, onoverwonnen banierdrager, vriend van de hemelse koning'. (Vaticaanse Bibliotheek, Rome)
Wij zien hem hier afgebeeld met een Noormannenschild.
In 1189 vertrok Frederik aan het hoofd van de derde kruistocht naar het oosten. Ook andere landen namen deel aan de tocht.
( Annet van Battum, Informatie in woord en beeld over de middeleeuwen 2, De Standaard/Moussault's uitgeverij, Amsterdam / Antwerpen, 1972, blz. 38)
- KRIJT
In het krijt treden:
Het krijt is de kampplaats op het tornooiveld.
Het woord krijt zou misschien beter met ei geschreven kunnen worden. Het hangt samen met Kreits(Duits), distrikt.
Wie in het krijt treedt is ten strijde bereid.
Het krijt ruimen: de strijd opgeven.
De onderdelen van het harnas.
( Standaard Encyclopedie, dl. 6, Standaard uitgev. / Uitgeverij Het Spectrum, Antwerpen / Utrecht, 1971, blz.389)
- HARNAS
Iem. tegen zich in het harnas jagen: Hem zo woedend maken dat hij een harnas aantrekt en de wapens grijpt om zich te wreken.
- LANS
Een lans voor iem. of iets breken: Een tweegevecht aangaan om iemand te verdedigen of het verdedigen van een principe.
Spits afbijten: zich aan het eerste en hachelijkste gevaar of aan de eerste en grootste onaangenaamheden van een onderneming blootstellen, en daardoor de zaak voor anderen veiliger of gemakkelijker maken. Eigenlijk gezegd van strijders die, wanneer de vijand hun het spits bood, d.i. de punt van gevelde speren voorhield, er moedig op inliepen, aldus de eerste stoot opvingen, verwarring in de gelederen brachten en aldus de stootkracht van de speren braken. Ze beten er als het ware de scherpe punt af.(1)(blz.256)
- VIZIER
Met open vizier strijden: Het vizier was een klep voor het gezicht , die de ridder kon neerlaten wanneer hij niet wilde herkend worden of zich tegen rondspattende projectielen wilde beschermen.
De klep had spleten om doorheen te kijken of/en gaatjes om /en te ademen of/en door te kijken. Bij open vizier werd gestreden wanneer zijn identiteit bij voorbaat bekend was.
- WAPEN
Er loopt een streep door: Een linkerschuinstreep door een wapen verwees naar het bastaard zijn van de drager. Dit verwees toen ook naar iemands hersenen en gold dan als een verwijzing naar de dwaasheid van die persoon.
- VELD
Iemand uit het veld slaan: Iemand op de vlucht drijven of bij een gedachtewisseling zodanig van wederwoord dienen dat de ander geen goede argument meer vindt als wederwoord.
Het veld kan opvat worden als een tornooiveld of een slagveld. een leger dat het slagveld bij de strijd verlaat.
Het veld behouden: Baas blijven. Lett. behoudt een leger het veld, als het de overwinning behaalt.
Het veld ruimen: De strijd verliezen, terugtrekken.
Het veld winnen: De overwinning naderbij zien komen door terreinwinst. Nieuwe denkbeelden winnen moeilijk veld = worden niet gemakkelijk aanvaard.
Te velde trekken: a. het tegen iem. opnemen
b. een onderneming starten..
Naar een leger dat naar het slagveld trekt.
Franse soldaten, links op de prent, beginnen zich terug te trekken bij de veldslag van Crécy(1346, Picardië), bij de infiltratie van de Engelsen(zie de vlaggen). De Engelsen stevenden af op een 'klattante' overwinning door hun grote bogen en hun strategie. Zij verloren slechts 100 man, terwijl de Fransen er 1500 verloren. (Annet van Battum, Informatie in woord en beeld over de middeleeuwen 2, De Standaard / Moussault's uitgeverij, Amsterdam / Antwerpen, 1972, blz. 54)
Men ziet hier nog geen kanonnen. Er schijnen al wel van die kleine kanonnen gebruikt geweest te zijn; kanonnen die bijna zo gevaarlijk waren voor degenen die ermee schoten als voor degenen op wie ze gericht waren.
VERKLARING van BEGRIPPEN
Crécy, Slag bij : In het begin van de Honderdjarige Oorlog bracht de koning van Engeland, Edward III te Crécy-en-Ponthieu een verpletterende nederlaag toe aan de Franse koning Filips V (26 augustus 1346). In deze slag sneuvelde Jan de Blinde, koning van Bohemen (de plaats is door een stenen kruis aangeduid). Aangenomen wordt dat d goede opstelling van Edwards leger dit succes mogelijk maakte. In deze slag werden voor het eerst kanonnen (bussen) gebruikt. Ook daarom was deze slag van historische betekenis. De toename van het gebruik van het vuurwapen werd door deze veldslag tot ontwikkeling gebracht in de 15de en de 16de eeuw.
Schild: Bij de oude Germanen en nog in de M.E; werd de nieuwe vorst op 't schild geplaatst en opgeheven rondgedragen.
Spoor (de): Komt uit de riddertijd. Wie wegens zijn dapperheid en trouw tot ridder geslagen werd, kreeg een spoor aan zijn rechtervoet.(zie boven) p deze prent heeft hij er twee.
BRONNEN
Annet van Battum, Informatie in woord en beeld over de middeleeuwen 2, De Standaard / Moussault's uitgeverij, Amsterdam / Antwerpen, 1972.
J. Cauberghe, Nederlandsche Taalschat: II. Spreekwijzen, Uitdrukkingen, Gezegden, Brepols, Turnhout, s.d.(1)(blz.256)
Alfons de Cock (Gent 1905), Spreekwoorden en Zegswijzen, afkomstig van oude gebruiken en volkszeden.
L. de Graaf, Oude gebruiken in de Taal bewaard, blz. 40-41, in: "Neerlants Volksleven", winter 1960-1961, 11de jaargang, nr.1.
Standaard Encyclopedie, dl. 6, Standaard uitgev. / Uitgeverij Het Spectrum, Antwerpen / Utrecht, 1971.
K. Ter Laan en A.M. Heidt jr., Nederlandse spreekwoorden/spreuken en zegswijzen met weerspreuken, Elsevier, Den Haag, 1988.
Verschuerens Modern Woordenboek, Standaard uitgeverij, Antwerpen/Amsterdam, 8ste ed., 1979.
James Michael Lynch en Robin Currie, What life Was Like in the Age of Chivalry, Medieval Europe AD 8000- 1500, Time -Life Books, Virginia, 1997.
