Begripsomschrijving:
De hortus conclusus (de afgesloten tuin) is het zinnebeeld voor de maagdelijkheid van de Moeder Gods en voor Maria’s bevrijding van de erfzonde in de schoot van haar moeder Anna.
Vaststelling:
De BESLOTEN HOFJES zijn nog maar eens verhuisd.
Van 't Plein naar de Keizerstraat (1845),
van de Keizerstraat naar het Schepenhuis,
van het Schepenhuis naar de Zalm,
aan de Zoutwerf.
En dan ...
Een beginbeeld:
 |
| OLVgasthuis, 't Plein opstijgend naar de OLVkerk, uit Godenne, Malines, jadis et aujourd'hui, 1857 (prent), p.148. |
Het gasthuis ontstond tussen 1196 en 1200.
Albertus van Cuyck, bisschop van Luik en Heer van Mechelen schonk Mechelen een gasthuis op grond gelegen tegen de stadsvesten, t.o. de plaats waar de huidige OLVkerk staat. Het eerste gebouw daaraan begon men in 1198.
In 1391 waren er in het gasthuis zes zusters een een overste .
Zes zusters gingen in 1433 naar Beaune en stichtten er een gasthuis. Uit dit laatste ontstonden nog 40 andere gasthuizen.
Onder Jozef II en de Franse Revolutie werd het Gasthuis het leven zuur gemaakt dor de overheid, ook onder Napoleon..
Even na 1801 ,na het concordaat, herstelde Napoleon bij decreet van 19 april de gasthuiszusters in hun rechten, dit omdat ze goede zorgen verleenden aan de soldaten uit het leger van Napoleon. Het hemdje van N. was nader dan het rokje ...
 |
| Zie boven. Huidige gevel van het voormalige OLVgasthuis, nu vzw Diependael. 2011 Foto: H.F.E. Vermeir |
In 1854 kwam er een nieuw gasthuis in de Keizerstraat, eerste steen gelegd door Leopold I. De zusters brachten hun bezittingen naar daar over.
In 1895 erfden de gasthuiszusters van de toenmalige burgemeester van OLVWaver en diens broer een eigendom in het centrum van OLVWaver. Het begon met drie zusters ... en nu is het een heel groot rusthuis geworden, huize De Pauw.
De Besloten hofjes:
BESLOTEN HOFJES ontstonden in de 14de, 15de en 16de eeuw. Het zijn een soort retabels van de romantische godsdienstige devotie van de Gasthuiszusters. Ze ontlenen hun naam en inspiratie aan het Hooglied (vs. 4, 12-13)
Een gegrendelde hof is mijn zuster bruid,
een gesloten wel, een verzegelde bron.
Uw lusthof is een paradijs van granaten,
met allerlei kostbare vruchten,
met hennabloemen en nardusplanten.
Alle gevoelens uitgedrukt in de verzen van het Hooglied worden symbolisch voorgesteld in de besloten hofkens, zie hierboven in het Hofje, midden vooraan het hekje voor besloten. Alle bloemen, alle vruchten, alle dieren die er in vermeld worden, in de uitgebreide tekst, komen in de hofkens voor.
Van deze BESLOTEN HOFJES worden er merkwaardige voorbeelden bewaard in het Gasthuismuseum te Geel, het stedelijk museum te Diest, het Begijnhof te Herentals, en tot voor 15 jaar in het OLVgasthuis te Mechelen.
Deze laatsten werden in bruikleen gegeven door de Gasthuiszusters en geparkeerd in het Schepenhuis, tot begin 2011. Nu zijn ze ondergebracht in" DE Zalm" en daar te bezoeken. In het bezit van de zusters waren acht BESLOTEN HOFJES.
 |
| Sint-Anna-ten-drieën, besloten hofje. Foto: H.F.E. Vermeir |
 |
| NU in DE ZALM , Zoutwerf te Mechelen. |
" Te midden van eenen hof met zijden gouden en zilveren bloemen, bevinden zich drij geschilderde eiekenhouten beelden der H. Anna, van den H. Augustinus en van de H. Elisabeth van Hongarië.
Verder een medaillon verbeeldende de H. Maagd in eenen hof neergezeten. Buiten den hof ziet men eenen engel, een Kruis en de eene hand, en in de andere hand eene koord, waar mede hij een aantal honden in bedwang houdt.
De engel blaast op eene bazuin, waaruit een wimpel tevoorschijn komt met deze woorden: ave gartia plena, dominus teeum. Een eenhoorn komt zich bij de H. Maagd verschuilen.
In den hof bemerkt men de volgende zinnebeelden: Fons signatus, virga frondens, velus Gedeonis, domus aurea, rubus Moysis, porta Ezechiël. Op de zijdeuren zijn twee afbeeldsels geschilderd van religieuzen van het klooster, vergezeld van den H. Hieronymus en van de H. Catharina."
 |
| Het Hofken van Calvarie. Foto: H.F.E. VERMEIR 2011 |
" In het midden bemerkt men den Zaligmaker aan het kruis, omringd van eenen bloemenhof, waarin relikwieën van het heilig land berusten. Op de zijdeuren is O.L.Vrouw en de H. Antonius geschilderd."
Februari 2012:
Ze werden opgenomen in de TOPSTUKKENLIJST van het ROEREND CULTUREEL ERFGOED door Schauvliege, Vlaams Minister voor Cultuur.
Dit heeft als gevolg dat:
- de hofjes in aanmerking komen voor subsidie bij restauratie,
- zonder toestemming van de minister mogen ze niet buiten Vlaanderen gebracht worden.(2)
GOED OM WETEN
Gisteren, 08.04.2012 vernam ik dat de Besloten Hofjes, noch individueel, noch in groep in de toekomst zullen te bezoeken zijn.
Ik hoop dat ze in het nieuwe museum eindelijk hun verdiende plaats krijgen, dat is dan 2015, en daar dan voor langere tijd blijven.
Maar het lijkt me toch wat raar om een topstuk voor zo lange tijd te onthouden aan het publiek en aan onderzoekers.
2018 Bij de opening van het museum Hof van Busleyden zijn er enkele tentoongesteld.
Referenties:
Het schriftje uit 1941, dat de geschiedenis bevat van de Gasthuiszusters en geschonken aan Kardinaal van Roey. In kopij.
Rudolp van Sachsen,
Speculum humanae salvations, 1324. (1)
R.B, "Besloten Hofjes, erkendals topstukken",in:
passe-partout, regio Mechelen, week 5, ed. 01.02.2012,p.3. (2)
