Voor de Mechelse Sint-Maarten met de kruk, zie op deze blog op datum 10.11.2011
11 november komt er aan en dan is het al eeuwen de feestdag van Sint-Martinus.
Samen met Sinterklaas zijn zij de populairst heiligen van d christelijke wereld.
Het is een heilige die nog tot de verbeelding spreekt en in het Mechelse (Mechelen en Rijmenam) en ten westen van Mechelen gevierd wordt o.a. in het "Land van Dendermonde". Hij is zo een beetje de tegenhanger van sinterklaas die op 6 december gevierd wordt. Beide heiligen zijn zeer populair in de Christenheid.
Het is ook de
feestdag van het
einde van de "Grote Oorlog" en aldus een
vrije dag in België, waardoor de gelegenheid tot het gaan zingen van de kinderen in bepaalde streken meer mogelijkheden kreeg.
 |
Sint - Maarten,wandschildering in de Lieve-Vrouwkerk van Oberwesel ( in Midden-Rijn),
van ca. 1520, D-7792, Bauroner Kunstverlag.
|
We zien op deze afbeelding Sint-Maarten te paard die een deel van zijn mantel aan een naakte man geeft, de "naakten kleden één van de werken van barmhartigheid". Hij is weergegeven voor de kerk waarin hij binnenin wordt vereerd en rechts het kasteel van de dorpsheer(?).
De data over zijn leven
St.-Maarten van Tours (ca. 316-397), monnik en bisschop. Eén van de populaire heiligen van de middeleeuwen. Hij is geboren in Pannonië ( nu Hongarije), zijn vader was officier in het Romeinse leger en geen Christen; zijn zoon trad ook toe tot dat leger waarschijnlijk als dienstplichtige.Op jonge leeftijd werd hij aangesproken door het christendom. Door zijn christelijk standpunt in het leger werd hij gevangengezet en ontslagen in 357. Onmiddellijk hierna ontstond de iconografie over het verdelen van de mantel en het aan hem verschijnen van Christus met de gedeelde mantel. Hij liet zich dopen en reisde naar zijn thuisland Pannonië, Milaan en Illyrië.
Toen hij in 360 te Poitiers belandde, na zijn verbanning werd hij monnik en werd vlug benaderd door volgelingen en al snel ontstond de eerste Gallische abdij. In 372 werd hij bisschop van Tours.(01)(p.333)
Hij bleef leven als een monnik in een cel naast de kathedraal en later in het klooster van Marmoutier samen met 18 monniken. Hij stichtte nog andere abdijen(Ligugé). Zijn 25-jarig episcopaat werd gekenmerkt door wonderen zoals de genezing van lepralijders en het terug opwekken van een dode man. Hij stierf op 8 november in Candes en werd op 11 november begraven in Tours.
Er zijn 4000 kerken aan hem toegewijd. De dom van Utrecht is daarvan een goed voorbeeld.
Publicaties:
Sulpicius' Vita Sti. Martini en de
Libri IV de Virtutibus St. Martini door Gregorius van Tours behoorden tot de meest verspreide lectuur van de vroege middeleeuwen.
Zijn iconografie ontwikkelde zich in de tweede helft van de 15-de eeuw.
St.-Martinus en de bedelaar, Zuid-Nederlands, ca. 1525, collectie v. wijlen Dr. A.F. Philips, Eindhoven.
Vergelijk met de voorgaande afbeelding. De houtsnijder benaderde heel kort de wandschildering.Behalve het voorwerp in de hand van de bedelaar.
De iconografie
Martinus wordt voorgesteld op twee manieren:
- als
krijgsman te paard, zijn mantel met zijn zwaard in tweeën snijdend om er de op de grond gezeten
bedelaar mede te bekleden De bedelaar werd veelal naakt met lendendoek uitgebeeld, maar dat laatste paste waarschijnlijk niet zo goed bij de kerkelijke "navelstaarders".
Na zijn bekering en doop op 18-jarige leeftijd naderde Martinus op een koude herfstdag te paard de stadspoort van Amiens; toen staarde een halfnaakte bedelaar hem aan en vroeg een aalmoes. Martinus bezat geen geld en dan trok hij maar zijn zwaard om zijn soldatenmantel te delen met de arme.
- als
bisschop met een
gans als attribuut. Martinus geldt als schutpatroon van de ganzen; in sommige streken(Beerse) placht men op zijn feestdag de
St.-Maartensgans te eten. Zijn feest valt bij het begin van de winter als de wilde ganzen wegtrekken.
Sint-Martinus met bedelaar, 16-de eeuw, Rijksmuseum "Het Catharijneconvent", Utrecht
Patroon van
Sint-Martinus is de patroon van de
geestelijkheid in het algemeen, van de
soldaten en vooral van de
ruiters, van de
kleermakers (omwille van de mantel), van de
reizigers die in Frankrijk de gewoonte hadden van een hoefijzer te hangen in het portaal van de kerken die aan St.-Maarten waren toegewijd, van
caféhouders en
hoteliers wat o.m. blijkt uit de veelvuldig voorkomende uithangborden in Frankrijk "Au Grand Saint Martin", maar ook van
wijnbouwers en
wijnhandelaars, want het was op 11 november dat men de nieuwe wijn van het jaar proefde.(2)(p.31)
Natuurlijk ook van de
kinderen.
Schutspatroon van de
gans.
In de schilderkunst
 |
| Antoon VAN DYCK, St.-Maarten, kerk van St.-Maarten, Zaventem, ca. 161-1627. |
Een rokkenjager...
Antoon was volgens velen een onverbeterlijke rokkenjager. [daarin onderscheidde hij zich niet van vele adellijken]. De volgende anekdote doet de ronde.
Toen hij naar Italië vertrok, maakte maakte hij zijn eerste tusssenstop in Zaventem. hij werd er verliefd op de dochter van de schout en, om langer bij haar te kunnen blijven, aanvaardde hij een opdracht van de deken van de plaatselijke St.-Maartenskerk.
In Genua, waar men hem verwachtte, werden ze ongerust. Ze stuurden Rubens een brief met de vraag waar Antoon bleef. Waarop Rubens spoorslags naar Zaventem reed en Antoon aabzette zijn reis verder te zetten.
Het doek van St.-Maarten dat hij schilderde, hangt nog altijd in de bovengenoemde kerk.
Het verhaal leverde stof voor een Vlaamse operette, 'Het meisje van Zaventem', die in 1934 in Gent in première ging.(3)(dl.2, p.13)
Symboliek
* de gans: het invoeren van de eredienst tot Sint-Maarten viel samen met de uitroeiing van het Germaans-Romeins heidendom dat de oorlogsgod Mars met gans vereerde. Verwijzen we terloops naar de ganzen van het Capitool. Kerken ter ere van Sint-Maarten kwamen i.p.v. de heiligdommen van Mars met de gans.
Deze symboliek van de gans ontstond o.i.v. de Germaans-Romeinse soldaten die vanuit hun voor-christelijk geloof Mars, de god van de oorlog (Romeins) verwarden met een eigen god waaraan ze ganzen offerden en die ze 'Tiws', 'Tiws-Things' of zelfs 'Things' noemden. De nieuwe god, ontstaan uit elementen van de twee voorgaande, noemde in het Latijn
Mars Thingsus. De eredienst van Sint-Maarten is er de verchristelijkte vorm van. Van recuperatie gesproken.Is er ooit iets nieuws op deze wereld?..
Wat is nu de 'link' tussen sint-Maarten en de Germaans-Romeinse traditie.
Bij de aanvankelijke overgang van Sint-Maarten tot het christendom werd hij achtervolgt door heiden en zocht toevlucht in een grot waar een troep ganzen verbleef. De ganzen kunnen moeilijk stil zijn en maakten veel lawaai ondanks Sint-Maarten die probeerde stil te krijgen. Zij riepen: "Hij is hier." Daardoor werd de heilige aangehouden en daardoor sprak hij de verwensing uit dat ze elk jaar op de dag van zijn martelaarschap hem zouden wreken door hen in grote hoeveelheid te braden en op te eten.(4)
 |
| Gans op het menu met Kerstmis. 1928 te Beerse. Uit het HK museum |
In het noord-oosten van Europa was het reeds de gewoonte om gebraden gans te eten aan de vooravond van 11 november, maar hier gebeurde dat in 1928 ook al met Kerstmis.
In de stad Visé,- met als patroon Sint-Maarten - ,bewaarde men het gebruik van de gebraden ganzen.(4)
* het vuur: symbool voor zuiverheid.
Het is een zeer oud gebruik uit de voorchristelijke Germaanse tijd dat gevierd werd bij het begin van de winter ter ere van 'Wustan' of 'Wodan', die volgens de 'Edda's' de macht had over het aardse en het hemelse, over het grote en het kleine, die zorgde voor rijke oogsten en als tegenprestatie ontstak men voor hem grote vuren en men offerde voor hem op het feest van de herfst.
Ook bij ons (in Vlaanderen, in Rijmenam bijvoorbeeld) vindt men nog vuren. Een verwijzende vers van voor 1931:(4)
Sint-Marten heeft zo'n kou
geef ons maar zo groot als een boon.
Onze lieve Heer zal 't in de hemel lonen.
Men bedelde niet alleen hout maar ook appelen en kastanjes om te bakken in het vuur.
Rond het vuur werd door de kinderen gedanst en gezongen
Stookt vier
Maakt vier,
Sint Marten komt alhier,
Met zijn blote armen
Hij zou hem geerne warmen.
RIJMENAM: SINT - MAARTENSVIERING 11 NOVEMBER 1990
------------------------------------------------------------------------
Mevrouw, Mijnheer,
Hiermede nodigen wij u vriendelijk uit op onze Sint-Maartensviering op zondag, 11 november 1990, in 't Smiske, Hoogstraat te Rijmenam.
PROGRAMMA
18u: Verzameling aan 't Smiske, Hoogstraat, Rijmenam. Iedereen, zowel oud als jong wordt verzocht voorzien te zijn van licht: een uitgeholde biet met een kaars erin; een lampion; een stallantaarn...
18u15: Vertrek van de lichtstoet door het dorp.
19u: Ontsteking van het Sint-Maartensvuur. De jeugd danst rond het vuur.
Nadien is er nog gezellig samenzijn in 't Smiske, waar iedereen
welkom is. Er wordt gezorgd voor drank en pensen met appelmoes.
Aan al de deelnemers wordt een herinneringsvaantje en een gratis
consummatie aangeboden.
Het Bestuur
Georganiseerd door de Heemkring "Het Hoefijser" te Rijmenam, gemeente Bonheiden in de buurt van Mechelen, België.
In 2016 op 11 november wordt het voor de veertigste keer georganiseerd.
Alleen het herinneringsvaantje is er niet meer en de gratis consummatie geldt tot 12 jaar.
Vorig jaar waren er 500 deelnemers.
* de bedeltocht van de kinderen al zingend:
sinte-mette zingen
De uitnodigingsbrief van 30.10.2009 te Mechelen
SINTE – METTE IN MECHELEN
11 november is de traditionele feestdag van Sint-Maarten, de heilige die zijn mantel heeft doorgesneden
om aan de armen te geven ...Sint-Maarten, de kindervriend, is in Mechelen bekend en gevierd als "Sinte-Mette".
Ruim 12 jaar geleden hebben een aantal authentieke Mechelaars, w.o Frans De Wachter, Rudi De Mets en
Marcel Kocken, het initiatief genomen om de aloude Sinte-Metteviering nieuw leven in te blazen. Vooral het
traditionele Mechelse Sinte-Mettelied "
Sinte-Mette van de ruggenuchte" werd terug aangeleerd.
Vorig jaar kwamen mer dan 100 kinderen Sinte-Mette zingen op het feest dat het Mechelse Sinte-Mette Genootschap organiseerde.
Tussen 14 en 16 uur zijn ALLE
Sinte-Mettezangertjes welkom in de feestzaal van het Scheppersinstituut,
Melaan 16, Mechelen.
De beste zangertjes en mooist
verkleedde Sinte-Mettes worden extra beloond, maar in werkelijkheid
mogen ALLE deelnemertjes een mooie prijs kiezen! Verder wordt er nog
snoep en pannenkoeken uitge-
deeld. En dat alles gratis!
En verder is er ook nog een schmink- en knutselatelier. Muziek wordt verzorgd door de groep "Schuppenzot",
die tevens de zingende kinderen begeleidt. En dan is er nog "Ludo" de lustige clown.
Rond 16u30 volgt dan de prijsuitreiking volgens de regel: iedereen prijs !!!
Kom a.u.b. met kinderen en / of kleinkinderen, neefjes en nichtjes, tussen 4 en 12 jaar, naar dit leuke feest.
Jullie dragen alzo bij aan het in stand houden van een eeuwenoude Mechelse traditie.
Ambiance verzekerd. en voor de dorstige volwassenen is er wel drank voorzien.
Zeg het voort. Wees er bij
"Ad Majorem S. Metti Gloriam".
Namens het Sinte-Mettegenootschap:
Rudi DE METS - Marcel KOCKEN
11
De ontlening van zijn naam
In Mechelen heeft men twee
St.-Maartenziekenhuizen en één te Duffel in beheer van de vzw "Bethlehem". In St.-Maarten te Duffel hangt een grote geschilderde reproductie van het schilderij van Antoon Van Dyck. Deze vzw bouwt nu langs de R6 in Mechelen een mastodont ziekenhuis dat de drie genoemde zal moeten vervangen.
Begrippen
St.-Martins zomer: is het voorkomen van goed weder rond zijn naamfeest.
Over voorgaande doen twee legendes de ronde:
1) Wanneer voornoemde terug in het kamp van de Romeinen kwam toen hij een stuk van zijn mantel had doorgesneden om de 1/2 aan de arme te geven, werd hij gestraft. Er werd opgemerkt dat aalmoezen geven een goede zaak was, maar dat dit niet mocht gebeuren ten nadele van het leger. Hij werd naakt gegeseld en aan de geselzuil ten toon gesteld in de koude. Toen stuurde God uit medelijden de zon om hem te verwarmen. In nood kent men zijn vrienden.(4)
2) Op andere plaatsen vertelde men dat Sint-Maarten een wit paard had waarmee hij de armen brood en klederen bezorgde. Om het paard te voeden was er hooi nodig maar door het moeilijke seizoen slaagde hij er niet in het tijdig van hooi te voorzien. De hulp die hij inriep van boerenhelpers kwam steeds te laat daar ze eerst hun andere taken moesten doen. Het hooi kwam aldus meestal vochtig ter plaatse. God zond hem dan maar op eigen initiatief ieder jaar in november enkele warme en zonnige dagen omdat het hooi in goede staat zou zijn.(4)
Expect Saint Martin's summer, halcyon's days
Since I have entered into these wars.
1 Henry VI, 1,ii, 110-11
(halcyon: koningsvisser (vogel), dagen van rust en vrede)(5)(p.458)
Er is ook een een
St.-Janszomer in het voorjaar rond de feestdag van die heilige.
Weerspreuken
At Saint Martin's day
winter is on its way.
Between Martinmas and Yule
water's wine in every pool.
(Yule: kerstijd / Christmastime)
His Martinmas will come,
as it does to every hog.
(hog: pig to be slaugther; there's no escaping death) (5)(p.456)
DUIDING/
Bonny BLACKBURN en Leofranc STREVENS, The Oxford Companion to the Year, Oxford university press, 1999.(5)
Jos DE BEER,
Le Saint Martin, folklore en Belgique,La Metropole, 38ste jg., woensdag 11.11.1931.(4)
David FARMER,
Oxford dictionary of Saints, Oxford University Press, 1997, vierde editie,.(1)
S. FARMER,
Communities of St Martin: legend and ritual in medieval Tours (1991) , p..213-20.
J. HINDRYCKX,
Vraagtekens bij de St. Maartenviering te Veurne, in: "Bachten de Kupe" 29ste jg., nr. 1, 1978.(2)
Van Dyck, de verborgen geschiedenis, zonder vermelding van auteur, Gazet vanAntwerpen, 24 april 1999. (3)
