Het CARNAVAL
De wereld op zijn kop
zie ook 22.07.2011 op deze blog, rechts langs archief
"Eeuwenlang was het carnaval het belangrijkste Europese volksfeest.
Het werd gevierd volgens een vast patroon dat verscheidene dagen of weken
in beslag kon nemen en bereikte op vastenavond, de dinsdag voor Aswoensdag,
zijn hoogtepunt. Hoewel het karakter van het feest per regio verschilde,
was één aspect onveranderlijk: tijdens het carnaval stond de wereld op zijn kop!" (7)
Maria José del Rio.
 |
| Prins ALFONS I , Gilde De Mastellers, Elzestraat, St-Katelijne-Waver, ca.1985. Verz. H.F.E. VERMEIR |
|
|
In die periode organiseerde men een stoet met half-vasten met een twintigtal wagens, vooral commerciële.
VASTELAVOND
Tot in de Middeleeuwen sprak men van
vastelavond i.p.v. vastenavond.
Vastelavond zou teruggaan op 'vazal' en 'fazel', wat betekenissen heeft als onzin,kletspraat en het uitwendige geslacht van vrouwelijk vee; 'vazelen' stond zelfs voor geslachtsgemeenschap.(5)
Het was de voortzetting van de feesten van de Zottengilden uit de Middeleeuwen.
De tegenwoordige vorm plaatst zich rond 1900.
Maar het gemaskerd verkleed zijn verwijst naar heidense rituelen. Het was de bedoeling de natuurkrachten in de lente opnieuw tot leven te brengen.
Maurits Sacré vertelt, dat men in 't Land van Zoetendaal (Merchtem,Z.Brabant) zich lange tijd vermomde. Men zong tot vervelens toe:
Toe boerinneke,koopt een kindeke,
Tegen Vastenavond,
Toe boerinneke,koopt een kindeke,
tegen Carnaval!
Een kindje kopen is in heel Vlaams België de uitdrukking voor een kindje krijgen, bevallen.
(6)
CARNAVAL
De naam komt misschien uit het Toscaanse
carnelevare = vlees opruimen.
Anderen denken aan
carne-vale!= vlees vaarwel!(8)(p.76)
Het woord carnaval zou pas in de 17de eeuw in onze gewesten gebruikelijk geworden zijn.
Wij moeten bij de begripsverwijzing er
carrus navalus aan toe voegen, wat verwijst naar de scheepswagen die in de carnavalsoptochten wordt meegevoerd.(9)(p.130)
DE BLAUWE SCHUIT
 |
| Peter van der Heyden(Antwerpen ca. 1530- id. 1576), Het schip der verdorvenen of Het gekkenschip, Gravure in 1559 uitgevoerd door H. Cock. verz. H.F.E. VERMEIR |
Wij zien op het schip staan:
die blaü Schüijte. Blauw de kleur voor bedrog.
In de prent is er een onderkast van telkens twee lijnen in het Nederlands:
Daer platbroeck(1) speelman is en stierman in de bare
Daer sien hem de voghelen voor een huylen(2) ane
En al tiert sijn gheselschap Katze moghen sweeten
Het sullen de sanghers in de blau schuyte heeten.
We vernemen hier iets over de betekenis van het gezelschap. Het is een gezelschap van dwazen, van zwakke mensen. Mensen van de "omgekeerde wereld". Men probeerde met het tegengestelde uit te beelden het goede te bereiken.
In de verte rechts zien we daar Antwerpen (?) liggen?
Een uit de 15de eeuw daterend handschrift over het gilde van de blauwe Schuit verhaalt wie er aan boord zoal waren en welke diskwalificaties men moest bezitten om aan boord te mogen komen; berooide adel, hoge geestelijken die achter vrouwen aanzaten, verwende zoontjes uit de gegoede burgerij die hun erfdeel verdobbelden, ambachtslieden en middenstanders die hun winst verdronken, enz. De bemanning van de scheepswagen was duidelijk behept met tekorten die terug te voeren zij op onbezonnenheid en dwaasheid, maar die nog wel te bezweren leken. Voor hen was nog uitzicht op herstel!
De vraag mag worden gesteld of de scheepsbemanning inderdaad échte zotten en dwazen waren of personen die slechts deze rol speelden. In deze eeuwen was het gebruik dat er door rondreizende gezelschappen ‘wagenspelen’ werden opgevoerd. Wellicht was het rondtrekken van de scheepskar een seizoensgebonden ‘wagenspel’ waarin men liet zien wat er van de mens en de samenleving terecht komt als men maatschappelijke waarden en normen en de Tien Geboden negeert. Geleidelijk aan werd echter de waarschuwing tegen de overtreding van de Tien Geboden vervangen door de waarschuwing de maatschappelijke regels en wetten niet te overtreden. En dan keken de middeleeuwse boeren en poorters tijdens het wagenspel opgevoerd door narren en zotten (beroepsspelers?) op een rondtrekkende scheepskar ( de Blauwe Schuit) naar wat de samenleving bedreigd.
Sebastian Brant, Das Narrensyff, titelpagina, houtsnede, Basel, 1494
In 1494 schreef Sebastiaan Brandt, jurist te Basel, dankzij de net uitgevonden boekdrukkunst de eerste bestseller met de titel ‘Narrenschiff’. In 1374 bestond er een uitspanning te Antwerpen met de naam ‘Tot de Blauwe Schuyte’. In 1498 wijdde schilder Jeroen Bosch een schilderij aan ‘de Narrenschuit’. In Breda en Den Bosch bestonden er gilden met die naam, evenals in Utrecht (1446), Nijmegen (1550) en Dordrecht (1594)." (10)
HET NARRENSCHIP/ HET HELLESCHIP bij JH. Bosch (1453-1516)
JH. Bosch, Het narrenschip in vlammen, pentekening in bruin, Bibliotheek van de Academie van Beeldende Kunsten, Wenen, s.d.
“Een dwerg met een groot zwaard en enorme sporen draagt op zijn schouders een klein scheepje. Dwars door het hoofd en de helm van de dwerg steekt een mast met in de top een uitkijkpost. Het schip staat in brand: duivelse monsters bedreigen naakte figuren waarvan er één in paniek de mast is ingeklommen. Aan een touw dat van de boegspriet hangt, is een man met een pijl doorboord. Rechts zien we een over de reling hangende figuur z’n behoefte doen en een wat ‘overvormde’ wachter doet zijn ronde.”
Het gaat hier om het helleschip als tegengestelde van de paradijsboot op de linkervleugel van het Laatste Oordeel te Brugge, waarbij die boot begeleid wordt door engelen met bazuinen die naakte gestalten door een prachtig begroeide tuin leiden.
AALST
De affiche voor het "Carnaval Aalst".
19/02/2012 : 84ste stoet.
Op zondag 1851 , op "Groot Vastenavond "(zondag), trok de eerste Carnavalstoet door Aalst.(3)
Een nuchtere kijk op het Aalsterse carnaval van Tom Heremans in
ds weekblad, zaterdag 11.02.2012, nr. 23, p.57.
De Glazen bol : WAT MOET DAT KOTSEN?
...
In Aalst vindt de jaarlijkse viering plaats van wat ze bij de UNESCO sinds enkele jaren 'niet-tastbaar cultureel erfgoed' noemen: CARNAVAL.
...
Carnaval cultureel erfgoed? Carnaval is een ordinaire zuippartij, dat weet u ook als u de dagen voor Aswoensdag ooit in Aalst hebt vertoefd en het u nog kunt herinneren - wat er meteen op wijst dat u niet helemaal mee was met het concept.
...
Neem van mij aan: de enige reden waarom Aalstenaars zich vermommen met carnaval, is om te vermijden dat andere Aalstenaars hen zouden herkennen, terwijl ze zich misdragen alsof de duivel ermee gemoeid is.
...
De UNESCO, zo leert vluchtig onderzoek, was het niet zozeer te doen om het indrukwekkende slempfestijn, maar om het anarchistisch karakter van de boodschappen die carnavalsgroepen tijdens de stoet op ludieke wijze uitdragen.
Volkse maatschappijkritiek, waarbij niemand wordt ontzien.
...
BINCHE
Aanleiding:
In Binche (Hengouwen) worden ieder jaar uitgebreide carnavalsfeesten opgezet, van de zondag ervoor tot en met vette dinsdag. (mardi gras)
Vermoedelijk de eerste maal in 1549. Maria van Hongarije liet er een kasteel bouwen en organiseerde der in dat jaar een feest voor keizer Karel V en Filips II.
Een andere versie beweert dat het feest werd gehouden om de overwinning van Pizarro op de Inca's te vieren.
Het voorkomen:
In de Spaanse periode (16de eeuw -1648) werd er door het Spaanse hof te Binche stevig carnaval gevierd.
De bewoners en gasten van het hof droegen dure kostuums en deelden gesuikerde amandelen uit onder de bevolking. In de straten werden taferelen opgevoerd die de Spaanse overwinningen in de Nieuwe Wereld parodieerden. De verliezers, die in feite de belangrijkste carvalsfiguren vormden, waren herkenbaar aan de op hun kleding geborduurde Heraldische wapens o.a. de leeuw als teken van de overwinnaar en de gevederde hoofddeksels, die moesten verwijzen naar de indianen. De afbeelding boven toont hoe het huidige kostuum aansluit bij het voornoemde verleden. (11)(p.89)
ROSENMONTAG (KEULEN)
 |
| "Karnaval Köln", postkaart, 1960(?). Verz. H.F.E. VERMEIR |
De kaart is afgestempeld Köln 27.02.1960.
Verzonden aan:
Herrn Vorsitzer Luc Beyer-Derijcke te Gent.
Met de volgende vermelding:
Lieber Herr Vorzitser,
Gestern sind wir wunderbar
BESAUFEN gewesen!
Und heute abend zum grossen
Ball wo wir eine
STIMMUNGSBOMBE werfen
werden
Und Prost! Philippe
Im schönen Westerwald
Een korte notenbalk onder "Westerwald".
Prosit und viele Grusze
Hans |
|
 |
| Bijschrift toevoegen |
VENETIE
De traditionele Venetiaanse maskers.
Twee Venetianen in carnavalskostuum poseren aan de rand van het "canal" met hun typisch masker.Vanaf de 16de eeuw bestonden de maskers lange tijd slechts uit een eenvoudige zwarte of witte loep.
Ook gebruikte men maskers uit de
commedia dell' arte.
Tegenwoordige doen er varianten de ronde.
Foto: "De Europese volkscultuur, de wording van Europa.", Hilversum, Nederland, 1992, p.131.
De volksoptocht op de zondag voor de vasten zette de hiërarchische structuur van de officiële processies van de doge op haar kop. De Venetiaanse edelen organiseerden de feestelijke maskerades vanuit de
compagnie delle calze.
Vanaf de 17de eeuw werd de commercialisering duidelijk door opvoeringen tot vermaak van de toeristen en de burgerij (acrobaten, charlatans, dierenshows, poppen, toneelspel en gemaskerde bals).(12)(p.92)
EEN SPECIAAL MASKER VOOR CARNAVAL
 |
| Lange-Brock, August(°1891), "Masker", in: Hauff & Auvermann, Auktion 14.01.2012, Berlijn, nr.514. |
De kunstenaar was leerling van A. Illies in Hamburg en was in contact met het "Bauhaus" van Weimar. Hij maakte avant-gardistische collages, zoals hier boven te zien. We zijn hier aangeland in de "gestaltpsychologie". Trouwens de mens ziet eerst het geheel en dan de delen. Eens goed kijken zal nodig zijn...
WOORDUITLEG
platbroeck(1): (lett. plat van broek), scheldwoord, karakterloos mens.
huylen(2): de uil wordt hier gezien als een stom dier i.p.v. slim.
REFERENTIES
Wim BEELAERT, "Vastenavond wordt Carnaval: Aalst drie dagen ondersteboven", in: Contactblad, HKOV, Wichelen, nr. 3/4, jg. 31, 2007, p.17.(3)
Catalogus: Jheronimus Bosch, expositie 17.12 t.m. 15.11.1967, ‘s-Hertogenbosch, Nederland, p.180/181.(4)
Jef DE JAGER, Rituelen, Het Spectrum, 2001, p.130. (5)+(9)
K. TER LAAN, Folklore en volkswijsheden in Nederland en Vlaanderen, Het Spectrum, 2005, 3de druk, p.453/454.(6)+(8)
"De Europese volkscultuur, de wording van Europa.", Hilversum, Nederland, 1992.(7)(p.81) + (11)+(12)
Harry F.E. VERMEIR, "het (de) SCHIP(PER) - de SCHUIT - de BOOT", in: Gouwtijdschrift van Heemkunde Gouw Antwerpen, nr. 2, jg. 46, 2009, p.10/11. (10)
