De site de LAZERNIJ te Rumst
Inhoud:
1. ligging
2. feestdag/bedevaart van 15 augustus
3. de zieke / de ziekte
4. de heilige
5. geschiedenis
6. de kapel
7. begrippen
bronnen
*******************************
met de Lazernij bedoelen we de site met de Lazeruskapel en bijgebouwen die vroeger dienden om de "gestigmatiseerden" in onder te brengen
Ligging:
Gelegen in de gemeente Rumst, ten noorden van de Nete en het dorp Walem, op 330 meter van de Atwerpse Waterwerken en op 2 km., in vogelvlucht, van de voormalige Cistercienzerinnenabdij (aan de Nete, zuidkant).
Hier het gebouw voor de buitenrestauratie.(1)
Deze site, men moet er nog rechtover lage huisjes bijdenken, bijvoorbeeld dat van de Kunstkring, was het centrum van een leprozendorp. Onder controle van "Ter Bank" een stichting of confrerie. Hier werden melaatsen van het Hertogdom Brabant opgenomen.
Feestdag/ bedevaart van 15 augustus
Op 15 augustus wordt nog steeds te Rumst steevast ter bedevaat gegaan/gereden, om de gunsten van de H.-Lazarus af te smeken om te genezen van of ter bescherming van huidziekten.
Op 15 augustus is ook het feest van moederdag en dat wordt in heel Vlaanderen gevierd; de andere moederdag is de commerciële en valt op 1 mei en heeft minder gevoelswaarde/betekenis.
Vroeger had deze feestdag aan de Lazernij nog meer emplooi dan nu. Toen stonden er kermiskramen, een kraampje met devoties, de aanbidding zelf en soms een processie.
Nu is er nog publieke belangstelling uit de hele regio. Een 300 bedevaarders waren op post. Zij kwamen,uit Duffel, Sint-Katelijne-Waver, Schelle, Boom, Walem, Kontich, enz. Er stond een podium met altaar en een priester deed de mis. Na de viering kon men de kapel bezoeken en het bijgebouw waar het "Laatste Oordeel" als muurschildering te bewonderen is. Ook de Rumstse kunstenaarskring Lazernij had een tentoonstelling met als thema "natuur". Daarnaast was er in de wei een rommelmarkt en op de middag was er een "koers" voor beginnelingen. Heel wart activiteit op 15 augustus ook nog "moederdag" geheten.
Men zou eerder verwachten dat hier de Maria als heilige voor het oord zou fungeren.
Maar het gaat hier om een Lazaruskapel met een Lazernij, vandaar als heilige de Heilige Lazarus.
De zieke / de ziekte
" Een van de meest gevreesde ziekten in de middeleeuwse was lepra, destijds ook melaatsheid en de lazarusziekte genoemd, naar de man die Jezus opwekte uit de dood en van wie werd aangenomen dat hij aan lepra leed. De uitroep 'Ben je belazerd!' herinnert nog aan hem, net als gelazer, lazerstraal en oplazeren. De deerlijke verminkte melaatsen die hun komst moesten aankondigen door met een ratel te klepperen, leven nog voort in klaploper."(4)(p.39)
De heilige
Lazarus, is de broer van Martha en Maria van Bethaniën, de vriend van Christus, die hem tot leven wekte.
Volgens een middeleeuwse legende zou hij als bisschop van Marseille overleden zijn. De kerkelijke feestdag valt op 16 december; toch worden zijn relikwieën vereerd op het feest van O.-L.-Vrouw Hemelvaart. Hoewel de heilige Rochus werd vereerd na het verdwijnen van de lepra, denk aan pater Damiaan. Bij Rochus gaat het over besmettelijke ziekten en huidkwalen.
Lazarus, persoon die vol zweren zit.
Lazarus zijn: stomdronken zijn
Geschiedenis
De lepra was meegekomen met de Romeinen toen ze onze gewesten veroverden en die ziekte groeide uit tot een plaag wanneer de kruisvaarders na de kruistochten terugkwamen in onze gewesten.
De oudste verwijzing is een persoon genaamd Vandercruysse,soldenier van Karel de Stoute, die in afzondering werd geplaatst te Rumst en waarschijnlijk was dat de aanzet voor de stichting van de Lazernij.
In 1460 ontstond de meldingsplicht voor huidziekten die moest gebeuren op 15 augustus.
De Lazaruskapel werd opgericht ca. 1460 en werd de hoofdzetel van de Confrerie. Hier dienden de akkerzieken zich regelmatig te melden en werden de dekens van de Confrerie verkozen.(3)
In 1531 kreeg de beherende broederschap van in 1531 van keizer Karel de goedkeuring om aalmoezen in te zamelen. Andere inkomsten kwamen uit de tol aan de brug van Walem door elke varende schipper te voldoen.
Daar de ziekte in de 16de eeuw uitbreidde werden de zieken uit de maatschappij verwijderd en ondergebracht in Lazernijen onder toezicht van Terbank(Leuven). Er ontstonden Lazeretten, leprozenverblijfplaatsen. Het begrip vond zijn verwijst naar het Italiaanse eiland San Lazaro, waar de H. Lazarus zich zou beziggehouden hebben met de verpleging van Melaatsen.
Toen de lepra in de 17de eeuw verdween was dit ook het einde van de kolonie.
De Lazeruskapel, februari 1990. Voor het vooronderzoek voor restauratie werd de bezettingslaag hier en daar weggenomen.
De kapel en bijgebouw worden voor de Open Monumentedag van 8 sept. 2013 voor het publiek opengesteld.
De Kapel
Oorspronkelijke bestemming: "De confrerie der Melaatsen" of "De confrerie van de leprozen".
De kapel werd in 1460 gebouwd.
Het OCMW ondernam reeds in 1977 de eerste stappen voor restauratie. Mark Vanhecke en Vera Suls stelden het restauratiedossier op. Het middenraam van de kapel zal worden teruggeplaatst.
De kapel met aanpalend woonhuis en de onmiddellijke omgeving als dorpsgezicht werden in 1981 beschermd.
In 1993 inhuldiging van het gerenoveerde gebouw. De kapel werd binnenin niet gerestaureerd en vraagt hoognodig om fatsoenering.
Buiten: Stamt uit de 15-de eeuw en werd in 1590 vergroot.
 |
| De Lazaruskapel zoals zij er in 1987 uitzag en nu nog altijd uitziet. Ze geeft binnenin een verwaarloosde indruk. |
Binnen: In de 17de eeuw werden nissen en witgeschilderd houtwerk aan gebracht.
We vinden de volgende decoratieve voorwerpen:
Een Mechels Jezuskind. (16de eeuw)
St.-Anna-ten-drieën. (Mechels, ca. 1600)
Twee Lazarusbeelden. (17de eeuw)
Portret van een kloosterling, toegeschr. Caspar de Crayer. (ca. 1650)
Feestmaal van Esther en Ahasverus, schilderij.( 17de eeuw)
J.B. Engels, Kroning van Maria. (18de eeuw)
Een klein leprozenbeeldje dat waarschijnlijk een relikwie bevat van H.-Rochus, patroon tegen de besmettelijke ziekten, uit 1925 ter vervanging van het oude vermolmde beeldje.
Ook is er een koperen doopvont uit de Sint-Pieterskerk van Rumst.
In het bijgebouwtje rechts naast de kapel, binnen op de muur van de kapel een muurschildering: Het Laatste Oordeel, traditionele voorstelling. Waarschijnlijk begin 17de eeuw.
Begrippen:(2)
akkerzieken of veldleprozen die met de "cleppe omgaan".Deze zieken leefden vrijuit en bedelden terwijl zij zich met een ratel verplaatsten. Meestal leefden veldleprozen vlak buiten de wallen van de steden, tegen de ingangspoorten. Deze leprozen kregen meestal toezicht van de hoofdpriorin van een belangrijke leprozerie.(3)
confrerie: vanaf 1521 dienden deze veldleprozen zich ter verenigen in een broederschap. De statuten van deze "Confrerie van de leprozen" werden in 1521 goedgekeurd door priorin Johanna van Schoonvorst en in 1531 bekrachtigd door Keizer Karel.
lazaret: ziekenhuis inz. voor soldaten of lijders aan besmettelijke ziekten, syn. pesthuis. De lazeretten bevinden zich hiertegenover de kapel, de kunstgalerij en het huisje ernaast sluiten aan bij de vroegere gebouwtjes; de modernere ernaast staan op de plaats van de vroegere huisjes. Deze huisjes waren eigendom van Deroeck, daarvoor kijken we naar de steenbakkerijen in Rumst.
lazarusklep: houten klepper waarmede de melaatsen de voorbijgangers waarschuwden hen te ontwijken.
lazerij: melaatsheid ook leprozenhuis.
lazernij: het geheel van gebouwen: kapel, verzorgingsruimte en kleine huisje op de lepraleiders te huisvesten.(HFEV)
lazzarone (lazarone): Napolitaans boor lepraleider, bedelaar.(Van Dale,1992)
Op tekst: kado
Bronnen:
André Debrandere(?), "Rumtse Lazaruskapel geen trekpleister meer voor bedevaarders", in: Gazet van Mechelen, augustus, 1987, p.26.
D.B. , Restauratie van Lazaruskapel kan aanvangen, Streekkrant, 1.02.1990.
J.W. De Vries, R. Willemyns en P. Burger, Het verhaal van een taal, 9 eeuwen Nederlands, Amsterdam, 1994. (4)
H. van Hooydonk, Lazaruskapel, een korte historische schets. 1 blad.
Tom De Loenen, Jules Reusens en Karel Swenden, Rumst, in: "Antwerpen" van Omer Vandeputte en Johan De Meester, Lannoo/Dexia, 2008.(1) (p.292)
Verschuerens Modern Standaard Woordenbok en Atlas, Antwerpen, 1968. (2)(p.623)
http://books.google.be/books (3)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten