* * kruid : WIJNRUIT , volkskundig

www.etsy.com/nl

BENAMING

Rute of ruit , de Ruta graveolens.
Ruta = ruit, waarschijnlijk van 't Gr. rheomai, dat ook redden betekent,
grave = sterk,
olére = rieken,
"Redder" naar

Salvia et Ruta faciunt pocula tuta

d.i. het geven van bescherming tegen dranken.
Het beschermt tegen "die quade lochten" en wordt daarom in pestazijn getrokken.
In Holland bond men dit kruid zelfs om de pols en op Java besprenkelde men met het sap van de bladeren van de Inggae, de ruit, amuletten en talismans om ze aan woningen waar epidemieën heersten op te hangen om zo de boze geesten af te weren. Hier was een overdracht van ideeën van Holland naar Java.


BESCHERMING TEGEN

* Jacob van Maerlant (ca. 1260 - 1290) dicht daarover:

Ende drinkt Rute tegen venyn

ende die met beten ghevenynt syn

Jof van enen verwoeden honde

Stamp Rute in corten stonde

Ende leghent op die wonde

Het behout di dine ghesonde

Ruten roeke scuwet elc serpent

Alsmen overwaer dat kent:

Wie so hem met groenre Ruten

alomme en de omme behanget buten

Hi mach sonder sorghe saen

Den basilicus  doet verslaen.

jof: voegw., hetzelfde.
corten stonde: onmiddellijk
roeke: aandacht, opmerzaamheid, zorg.
basilicus : een fabeldier met dodende blik. In de heraldiek een draak.

* Joost van den Vondel schrijft in zijn gedichten(1605-1621) over de Bazilisk, een duivelsier, dat mens en dier bedreigt,

Van den Bazilisk ende 't Wezelken:

Het wrede onmenselijk dier, dat yselijk en straf
Den menschen bliksemt met een oogwenk in 't graf
De felle Bazilisk beloerde en bewaakte
Een Wezelken, 't welk staag zijn aas aldaar ontrent
En dagelijks roof te halen was gewend.
't Welk als het nu gewaar werd Bazilisken treken,
Zoheeft het hem beraân om 's vijands macht te breken
En met een taksken groen van Ruiten zich bedekt,
Van ruiten, 't welk voor 't gift een tegengift versterkt
Ja, eindelijk vermag den Basilisk te doden
Dies heeft het dagelijks zijn vijand 't hoofd geboden. (1)(p.89)

Afbeelding uit het bestiarium van Aberdeen, 12e eeuw

Onbekend - http://www.abdn.ac.uk/bestiary/comment/66rbirdf.hti Aberdeen University Library

Aberdeen Bestiary, folio 66 detail, Basilisk

Illustratie bij de tekst van Joost van den Vondel.

* Als afweermiddel tegen heksen kon het dienen door de doordringende geur en de blijvende groene kleur
 in de winter.

GEBRUIK

Het verse kruid veroorzaakt op de huid bij het inwrijven een ontsteking.
Het werd ook als abortivum gebruikt.
Dioscorides en Galenus noemden deze rutacee, een struik, die van 50 tot 100 cm hoog wordt: "Peganon", en gebruikten de bladeren ook voor zenuwdranken en tegen wormen.
In verzen het vroegere volksmiddel: (niet te gebruiken nu)

Verneemt men eenigh kint geneyght tot quade stuypen

Die uyt een vochtigh breyn op al de leden druypen

Gebruyckt de groene ruyt, en wortels van de peöen,

Dat sal in korten tijdt geen kleyne bate doen. (1)(p.89)

VOORKOMEN

In het Heilig Land werd wijnruit reeds gekweekt in de periode dat Jezus over de wereld wandelde, daar het "vertiend" was. (Er belastingen op heffen.)
In dit verband wordt de volgende antwoord van Jezus aan de Farizeërs geciteerd.
"Nu gij Farizeën! zij reinigt het buitenste van de drinkbekers en van de schotels; maar uw binnenste  is vol roof en boosheid".(1)(p.89)

Geraadpleegde werken:

Boek
M. DE WAAL, "Keukenkruid en Specerij", W.J. Thieme en Cie - Zutphen, s.d. (1)

Handschrift

Aberdeen Bestiary, folio 66 detail, "Basilisk", Aberdeen University Library.

Woordenboeken
 "Elseviers Encyclopedie",  dl. I, Elsevier, Amsterdam/Brussel, 1962, 2de dr.,  p.138.
J. VERDAM, "Middelnederlandsch Handwoordenboek, 's-Gravenhage, 1911.